ሕያው ቤተ መዘክር

ደራሲ፣ ተዋናይና አዘጋጅ ጌታቸው ደባልቄ በኢትዮጵያ ኪነ ጥበብ ደማቅ አሻራቸውን ካኖሩ አንጋፋ አርቲስቶች አንዱ ናቸው፡፡ በብዙዎች ዘንድ ‹‹ሕያው ቤተ መዘክር›› በሚል ስያሜ ይታወቃሉ፡፡ መረጃ በመሰብሰብ፣ ጠንቅቆ በመያዝና ለጠየቃቸው ሁሉ በማካፈል የሚወዳደራቸው የለም ለማለት ይቻላል፡፡ በተለይም በኪነ ጥበቡ ስለተከናወኑ እንቅስቃሴዎች እንዲሁም የዘርፉ ባለሙያዎች ጥልቅ መረጃ ለማግኘት የሳቸውን በር ማንኳኳት የብዙዎች ቀዳሚ ምርጫ ሲሆን ይስተዋላል፡፡ ተማሪዎች፣ ተመራማሪዎችና ሌሎችም ግለሰቦች ለሚፈልጓቸው መረጃዎች በማስረጃ የተደረገፈ ማብራሪያ ከጌታቸው ያገኛሉ፡፡

እኚህ አርቲስት በኢትዮጵያ ቴአትርና ሙዚቃ ታሪክ ጉልህ ሚና ተጫውተዋል፡፡ ተወዳጅነትን ካተረፉ ቴአትሮቻቸውና ብዙዎችን ካስደመመ የትወና ብቃታቸው በተጨማሪ ግሩም የቴአትር አዘጋጅም ናቸው፡፡ እሳቸው ግጥም የጻፉላቸው ዘፈኖች ዘመን ተሻግረው ዛሬም ይደመጣሉ፡፡ አርቲስቱ 80ኛ ዓመታቸው ላይ ቢገኙም፣ ዛሬም ከዓመታት የሙያ ቤታቸው የኢትዮጵያ ብሔራዊ ቴአትር ቅጥር ግቢ አይጠፉም፡፡

በ1928 ዓ.ም. ከአዲስ አበባ በ50 ኪሎ ሜትር ርቀት በምትገኘው አዲስ ዓለም ከተማ ነው የተወለዱት፡፡ የጥበብን ዓለም የተቀላቀሉትም በወጣትነታቸው ነው፡፡ በ1944 ዓ.ም. የአዲስ አበባ ማዘጋጃ ቤት የቴአትርና ሙዚቃ ማስፋፊያ ክፍልን ተቀላቅለው በሙዚቃና ቴአትር ሥልጠና መውሰድ ጀመሩ፡፡ ከ1946 ዓ.ም. በኋላ ደግሞ ቴአትሮች እየጻፉ በቴአትር ቤቱ ያሳዩ ጀመር፡፡

1947 ዓ.ም. የቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ 25ኛ ዓመት የዘውድ የብር ኢዮቤልዩ በዓልን ለማክበር መሰናዶ የተጀመረበት ዓመት ነበር፡፡ የቀድሞው ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ቴአትር ቤት የአሁኑ የኢትዮጵያ ብሔራዊ ቴአትር ግንባታ የተጀመረውም በወቅቱ ነበር፡፡ ባለሙያዎች ለቴአትር ቤቱ መክፈቻ የሚሆኑ የቴአትርና የሙዚቃ ሥራዎች በማዘጋጀት ሥራ ተጠመዱ፡፡ ጌታቸውም የመሰናዶው አካል ነበሩ፡፡

መስከረም 3 ቀን 1948 ዓ.ም. ቴአትር ቤቱ ሲመረቅ ከአገር ውስጥና ከውጪ የመጡም ከዋንያን ሥራዎቻቸውን አቀረቡ፡፡ የነጌታቸው ተራ ደርሶ ‹‹ዳዊትና ኦርዮን›› ከተሰኘው ቴአትር ቀንጭበው አቀረቡ፡፡ ከዚያን ወቅት ጀምሮ በጡረታ ምክንያት እስከሚወጡ ድረስ በብሔራዊ ቴአትር ከተሙ፡፡

ከወቅቱ ‹‹ዳዊትና ኦርዮን››ን ጨምሮ ‹‹ቴዎድሮስ››፣ ‹‹ሀኒባል››፣ ‹‹አስቴር›› እና  ‹‹ጎንደሬው ገብረ ማርያም›› ታዋቂ ቴአትሮች ነበሩ፡፡ ጌታቸው በበርካታ ቴአትሮች ከመሳተፋቸው ጎን ለጎን ተወዳጅነት ያተረፉ ሙዚቃዎች ጽፈዋል፡፡ ‹‹የኔ ሐሳብ››፣ ‹‹ምነው ተለየሽኝ››፣ ‹‹እንገናኛለን››፣ ‹‹በል ተነስ ልቤ›› እና ‹‹ዓለም እንዴት ሰነበተች›› ጥቂቱ ናቸው፡፡ አስናቀች ወርቁ፣ ምኒልክ ወስናቸው፣ ግርማ ነጋሽ፣ ተስፋዬ ሳህሉና ጠለላ ከበደ ግጥም ከሰጧቸው ዕውቅ ድምፃውያን መካከል ይጠቀሳሉ፡፡

በ1960ዎቹ መገባደጃ የኪነ ጥበብ ሥራዎች ለፖለቲካዊ ቅስቀሳና ለፕሮፖጋንዳ መዋል የጀመሩበት ወቅት ነው፡፡ ባለሙያዎች ፖለቲካዊ ይዘት ያላቸው ሥራዎችን ለቅስቀሳ በሚገለገሉበት ጊዜ ጌታቸውና የሙያ አጋሮቻቸው እንደ ‹‹ሀሁ በስድስት ወር›› ያሉ ሥራዎችን በአገሪቱ እየተዘዋወሩ ያሳዩ ነበር፡፡ ከኢትዮጵያ ውጪ ከአጎራባች የአፍሪካ አገሮች ጀምሮ በተለያዩ አገሮች በመዘዋወር በርካታ ቴአትሮች አሳይተዋል፡፡ በቴአትር ቤቱ የቴአትር ክፍል ኃላፊና የሕዝብ ግንኙነት ኃላፊ በመሆንና በሌሎችም ኃላፊነቶችም  አገልግለዋል፡፡

በቀጣይ በነበሩት ዓመታት ቅድመ ምርመራ ባለሙያዎችን በእጅጉ ይፈታተን ነበር፡፡ ጌታቸው በወቅቱ ታስረው ነበር፡፡ ከሙዚቃ ግጥሞቻቸው መካከል ‹‹ሎሚ ተራ ተራ›› የሚለው ዘፈን ፖለቲካዊ ትርጓሜ ተሰጥቶት ብዙ ጥያቄዎች አስነስቶባቸውም ነበር፡፡ ከእስር ቤት ከወጡ በኋላ ‹‹ደንቆሮ በር›› የሚል መጽሐፍ ያሳተሙ ሲሆን፣ በታሰሩበት ወቅት ስላለፉበት ሁኔታና ስለተመለከቷቸው ነገሮች ያትታል፡፡ የዝነኛዋን ድምፃዊትና ተዋናይት አስናቀች ወርቁ የሕይወት ታሪክ ጽፏል፡፡ ጌታቸው በ1994 ዓ.ም. የሕይወት ዘመን የቴአትር ዘርፍ ተሸላሚ በመሆን የወርቅ ሜዳልያ አግኝተዋል፡፡ በቅርቡ የኢትዮጵያ ሙዚቀኞች ማኅበርም በሙዚቃው ዘርፍ ላበረከቱት አስተዋጽኦ ሸልሟቸዋል፡፡

የእኚህ አርቲስት 80ኛ ዓመት የልደት በዓል በኢትዮጵያ ብሔራዊ ቴአትር ግንቦት 17 ቀን 2008 ዓ.ም. ከሰዓት በኋላ ተከብሯል፡፡ ቤተሰቦቻቸውና ወዳጆቻቸው የተገኙ ሲሆን፣ ለዓመታት አብረዋቸው የሠሩ የሙያ አጋሮቻቸው ትውስታቸውን አውስተዋል፡፡ ከቅርብ ጓደኞቻቸው አንዱ ከጥቂት ወራት በፊት 80ኛ ዓመታቸውን ያከበሩት አርቲስት መርዓዊ ስጦታ፣ ጌታቸው ለዓመታት ያለመታከት በቴአትር ቤቱ መሥራታቸውን ተናግረዋል፡፡

መርዓዊ ‹‹ጌታቸው፣ ሀብቱና ንብረቱ ከብሔራዊ ቴአትር ጋር የተቆራኘ የጥበብ አባት ነው፤›› በማለት ነበር የገለጹት፡፡ ሌላው አስተያየት ሰጪ አርቲስት ተስፋዬ አበበ በበኩላቸው ጌታቸው ብዙ ወጣቶች ወደ ሙያው እንዲገቡ መነሻ እንደሆኑ ተናግረዋል፡፡ ‹‹ጌታቸው በሙያው ለሁላችንም ዓርአያ ነው፤›› ብለዋል፡፡

ኢ/ር ታደለ ብጡል ስለጌታቸው መረጃ አያያዝና በእጃቸው ያሉ ሰነዶች ብዙዎችን መጥቀማቸውን ታናግረዋል፡፡ ውብሸት ወርቃለማሁ፣ ተባባሪ ፕሮፌሰር ተስፋዬ ገሠሠና ተስፋዬ ገብረሃናና ንግግር ካደረጉ ባለሙያዎች መካከል ይገኙበታል፡፡ ከጌታቸው ጋር በተለያየ ወቅት ያሳለፏቸውን ትውስታዎች ተናግረዋል፡፡ ‹‹መስታወት ማለት አንተ›› የተሰኘ ግጥም የጻፈው ጌትነት እንየው፣ ጌታቸውን የገለጸው እንዲህ በማለት ነበር፡፡

‹‹. . . ምንም እንኳ ከመሠረቱ

ዕድሜ መስታወት ነው ሁሉንም ያሳያል ቢልም ተረቱ

ለሀገሬ ቴአትር ግና ከዕድሜም የላቀ ማሳያ

አንተ ሰው ነህ መስታወቱ

አዎ አንተ ነህ

ገና ከጮርቃ ዕድሜ አንስተህ

አካል ሆነ በመንፈስህ ከቤተ ተውኔት ሳትነጠቅ

በማያረጅ በማያፈጅ በማያልቅ ፍቅር ተጣብቀህ

ግጥም ለዜማ ቀምረህ

ተውኔት ጽፈሕ ተውነህ መድረክ መርተህ

ውስብስቡን የጥበብ ሕይወት ጭንቅ ሸክም ሁሉ ተሸክመህ

ቤተ ተውኔትን ቤት ቤተ መድረክን መቅደስ አድርገህ

በሦስት የሥርዓት ቅይርይር አንተ ላገር ለኪነት ታምነህ

እየመጣ የሚሄደውን ስንቱን የጥበብ ሹም ሹመት ተቋቁመህ

ስንቱን ቢሮክራሲ ግንባር ለግንባር ተላትመህ

ስንቱን የሳንሱር ስለት ቁስል ሕመሙን ችለህ ታመህ

የስንቱን አድርባይ ጥበብ ከልካይ ቅስም ስብራት መክተህ

የግሌ ኑሮህን ተወት አድርገህ

ሕይወትህን ለጥበብ ሰጥተህ

ቴአትርን ያቆየህ አንተ ራስህ እየሞትክ

የሀሬን የተውኔት ሕይወት ያየሁብህ

ከዕድሜም የጠራህ የነጣህ

የሀገሬ ጥበብ ማስረጃ መስታወት ማለት አንተ ነህ . . .››

(ምንጭ: ዓለማየሁ ላቀው)